::: چرا در اسلام دیه و ارث زن نصف مرد است ؟

 

در ارث، حكم زن و مرد با هم فرق دارد. اسلام گفته است برادر دو برابر خواهر ارث مي‌برد. گاهي افراد، جاهلانه وارد بحث مي‌شوند و اين حكم را ظلم به زن تلقّي مي‌كنند. بايد توجّه كنيم اسلام يك سيستم و نظام است و نمي‌شود از داخل يك سيستم جزئي را بيرون كشيد و جداگانه تجزيه و تحليل كرد.

خاصيّت سيستم اين است كه ساب‌سيستم‌ها و خرده نظام‌هاي درونش در تعامل و داد و ستد با يكديگرند. اگر جزئي را از درون سيستم بيرون بكشيم، ديگر آن شخصيّت و جايگاهي را كه در درون سيستم داشت، ندارد و اگر در بيرون از سيستم مطالعاتي روي آن انجام دهيم، چيزي كه خواهيم شناخت، واقعيّتي نيست كه در داخل سيستم داشت.

نظام احكام اسلام، سيستمي پيوسته است. اگر به درون اين سيستم نگاه كنيم، در مي‌يابيم كه تمامي احكامي كه وجود دارد، دقيقاً عادلانه و منطقي وضع شده است. در مورد حكم ارث، به بخش‌هاي ديگر احكام مثل مسئله‌ي قوّاميّت مرد، كه پيش از اين گذشت، نگاه مي‌كنيم. گفتيم مرد قوّام بر همسرش است يعني وظيفه‌اش تأمين نيازهاي همسرش در زندگي مي‌باشد. زن اگر ميلياردر هم باشد، هيچ وظيفه‌اي ندارد كه ديناري از دارايي‌اش را در زندگي خانوادگي هزينه كند. تمام تأمين هزينه‌ي زندگي مشترك به عهده‌ي مرد است.

زن و مردي كه كنار هم زندگي مشترك دارند، زن يك دوم، و مرد كامل ارث مي‌برد. زن يك دوم ارث خود را پس‌انداز مي‌كند و يك ريالش را هم وظيفه ندارد خرج كند. امّا مرد ارثي را كه دريافت نموده است بايد بين خود و همسرش هزینه كند. در واقع، اين مرد از ارثي كه مي‌برد، يك دوم براي خودش و يك دوم براي همسرش مي‌باشد. در نتيجه سهمي كه به زن مي‌رسد بيشتر هم مي‌شود.

توجّه به این نکته در مجموعه ی احکام اسلام هم به درک چرایی دو برابر بودن ارث برادر نسبت به خواهر کمک می کند که علاوه بر نفقه یا هزینه های زندگی زن که بر عهده ی شوهر است ؛ پرداخت مهریّه نیز تکلیفی است که بر عهده ی مرد می باشد و زن چنان تکلیفی بر عهده ندارد . علاوه بر این ، مسؤولیّت های مالی دیگری نیز بر عهده ی مرد است که زن چنان مسؤولیّت هایی ندارد . از جمله ی این مسؤولیّت ها ، می توان به دیه ی عاقله و نیز تأمین هزینه های جنگ هایی که برای کشور اسلامی پیش می آید و دولت ، به کمک های مردمی نیاز پیدا می کند ، اشاره کرد .

در نتیجه اگر احكام مربوط به زن و مرد را درون سيستم احکام اسلام نگاه كنيم، مي‌بينيم كه هرگز به زن ظلم نشده و حقّ او ضايع نگردیده است.

در مسئله‌ي ديه ، حكم اسلام اين است كه اگر زني را بكشند بايد يك دوم ديه را بدهند. امّا اگر مردي را بكشند بايد ديه‌‌ي كامل بپردازند . قضاوت ناعادلانه‌اي است اگر بگوييم از نظر اسلام ارزش زن نصف مرد است؛ زیرا ديه بيانگر ارزش انساني شخص نيست و در ارزش انساني، قرآن يك سر سوزن بين زن و مرد تفاوت نگذاشته است و مي‌فرمايد: مَن قَتَلَ نَفساً بِغَيرِ نَفسٍ اَو فَسادٍ فِي الاَرضِ فَكَاَنَّما قَتَلَ النّاسَ جَميعاً 1 : اگر كسي شخص بي‌گناهي – خواه مرد خواه زن -  را بكشد گويا همه‌‌ي بشريّت را نابود كرده است. پس در گناه انسان‌كشي و در ارزش فرد كشته شده، جنسيّت نقش و تأثیری  ندارد.

ديه بيانگر قيمت انساني فرد كشته شده نيست. آيا كسي حاضر است به او ديه و پول بدهند و مادر يا پدرش را بكشند؟! قطعاً نه. آيا ديه جبران كننده‌ي لطمه‌ي عاطفي كه انسان از كشته شدن زن، شوهر، مادر، پدر يا فرزندش بر او وارد شده است، مي‌باشد؟! آيا اين پول مي‌تواند عاطفه‌ي جريحه‌دار را ترمیم كند؟ يقيناً نه.

ديه فقط جبران لطمه‌ي اقتصادي است كه به بازماندگان وارد شده است. دو خانواده را در نظر بگيريم؛ در يكي مادر آن خانواده را كشته‌اند. اين مادر اصلاً مسئوليّت تأمين هزينه‌هاي خانواده را به عهده نداشته و لطمه‌ي اقتصادي آن‌چناني به خانواده وارد نشده است. امّا در خانواده‌ي ديگر، پدر را كشته‌اند. در واقع نان‌آور خانواده را كشته‌اند و زن و فرزندان، تأمين كننده‌ي هزينه‌ي زندگي‌شان را از دست داده‌اند و به شدّت لطمه‌ي اقتصادي خورده‌اند.

اگر بخواهيم اين ضايعه‌ي اقتصادي را ترميم كنيم، مطمئنّاً بايد به خانواده‌اي كه نان‌آورش را از دست داده است بيشتر كمك كنيم، ضمن اينكه اين ديه‌ي كامل به زني كه شوهرش كشته شده است، مي‌رسد. يعني زن بازمانده، دو برابر مرد بازمانده ديه نصيبش مي‌شود. در نتيجه در مسئله‌ي ديه ،  نه تنها به زن ظلم نشده است، بلكه حكم به نفع اوست.

.................................................

پی نوشت ها :

1. سوره ی مائده ، آیه ی 32 .

 

 

حجاب و حقوق زن در ترازوی اندیشه و ایمان ، مهدی طیّب ، صفحه 151