لغزشگاههای نظری و عملی در سلوك ؛ دل باید پاك باشد ، ظاهر مهم نیست .

 

.: در محضــــــــر استاد مهــــــــدی طیّب :.

 

 

 

برخی صوفی مسلكان ، در توجیه آلودگی خویش به رفتارها و اعمال ناپسند و كارهای مغایر دستورات دین ، عنوان می كنند كه دل مهمّ است و ظاهر اهمیتی ندارد ؛ بنابراین باید دل را پاك كرد ، مقدس و متشرع بودن و پاكیزگی ظاهر از رفتارهای آلوده و خلاف شرع ، بی اهمیت است . خدا نیز به دلها و درون های اشخاص می نگرد و به سخنان و اعمالشان اعتنایی ندارد . و در اثبات این سخن ، به احادیثی با این مضمون استناد می جویند .

 

در این زمینه به نكاتی چند باید توجه كرد . نخست اینكه چنان كه ذكر شد ، ظاهر و باطن انسان از یكدیگر تأثیر می پذیرند و باطنی پاك و نورانی ، با ظاهری آلوده و ظلمانی ، برای دراز مدّت در یك فرد ممكن نیست جمع شوند . قلب نورانیت یافته به نور معرفت و محبت الهی ، روانی می سازد جایگاه روحیات معنوی و فضایل اخلاقی ، و چنان روانی ، پیكری می سازد جلوه گاه اعمال صالح و طاعات و عبادات دینی . به بیان دیگر چنانكه گفته اند : الظاهر عنوان الباطن : ظاهر انسان باطن اوست و به تعبیر دیگر ، از كوزه همان برون تراود كه در اوست .

 

دوم اینكه قرآن كریم بر تاثیر تخریبی اعمال ناشایست ، بر ایمان قلبی انسان ، تأكید نموده است . چنانكه می فرماید : ثمّ كان عاقبة الّذین اسآءوا السُّوای ان كذّبوا بایات الله و كانوا بها یستهزءون : سرانجام كسانی كه كارهای بد را پیاپی مرتكب شدند ، این بود كه آیات خداوند را تكذیب كردند و به مسخره گرفتند . ¹  بنابراین بی اعتنایی به صحّت و صلاح عمل و بی پروایی در ارتكاب اعمال زشت و مغایر شرع ، قلب را هم فاسد می كند و دل پاكی برجا نمی گذارد .

 

سوم اینكه احادیث مورد استناد مدّعیان چنین امری ، در جوامع حدیثی شیعه و سنّی به گونه های مختلف از پیامبر اكرم ( ص ) روایت شده است كه به آنها اشاره می كنیم .

نخست عبارتی است كه ضمن وصایای آن حضرت به ابوذر غفاری آمده است . به این صورت كه : یا اباذر انّ الله تبارك و تعالی لا ینظر الی صوركم و لا الی اقوالكم و لكن ینظر الی قلوبكم و اعمالكم : ای ابوذر ، هر آینه خدای تبارك و تعالی به قیافه های ظاهری شما و به سخنان و ادّعاهای شما نمی نگرد ، بلكه به دلهای شما و به اعمال شما نگاه می كند . ²  حدیث دیگر به این عبارت نقل شده است : انّ الله عزّوجلّ لا ینظر الی صوركم و اموالكم و انّما ( لكن ) ینظر الی قلوبكم و اعمالكم : خدای عزّوجلّ به صورت های شما و ثروت های شما نمی نگرد و تنها ( لكن ) به دلها و اعمال شما نگاه می كند . ³  كه هر دو حدیث حاكی از آن است كه ظاهرسازی و ادّعاهای خالی از واقعیت ، در پیشگاه الهی بی ارزش است و آنچه مورد توجّه خداوند است دلهای پاك و نیت های خالص و اعمال صالح و رفتارهای شایسته است . بنابراین پیامبر اكرم ( ص ) در قالب احادیث مزبور به هیچ وجه درصدد نفی اهمیت پایبندی به عمل به وظایف دینی و تكالیف شرعی نبوده اند .

 

عبارت دیگری كه حاوی مضمون مورد استناد می باشد بدین قرار است : انّ الله لا ینظر الی اجسادكم و لا الی صوركم و لكن ینظر الی قلوبكم : خداوند به پیكرها و قیافه های ظاهری شما نمی نگرد ، بلكه به دلهای شما نگاه می كند . ⁴ كه این عبارت حاكی از نفی ظاهرسازی و تأكید بر ضرورت ریشه داشتن ظاهر در باطن و قلب انسان است .

 

سرانجام عبارت دیگری كه ممكن است بیش از همه مورد استناد مدّعیان مذكور قرار گیرد ، به این ترتیب است : انّ لله لا ینظر الی صوركم و اعمالكم و انّما ینظر الی قلوبكم : خداوند به قیافه ظاهری و اعمال و رفتار شما نمی نگرد ، بلكه به دلهای شما نگاه می كند . ⁵ لكن با توجه به عبارات قبل ، روشن است كه مقصود از این حدیث نیز نفی اهمیت عمل به وظایف شرعی نیست ، بلكه حدیث درصدد نفی اعمال ریاكارانه و ظاهر فریبی است كه از نیتی ناپاك و غیر الهی سرچشمه می گیرند . بنابراین هیچ یك از عبارات مزبور مدّعای مورد نظر صوفی مسلكان مورد بحث را تأیید نمی كند .

 

..................................................................................

1. سوره روم ، آیه 10 .

2. طبرسی ، مكارم الاخلاق ، باب 12 ، فصل 5 ، ص 450 .

3. فیض كاشانی ، محجّة البیضاء ، ج 8 ، ص 103 ، غزّالی ، احیاء العلوم ، ج 3 ، ص 190 ، احمد حنبل ، مسند ، ج 2 ، ص 285 ، مسلم ، صحیح ، ج 8 ، ص 11 .

4. مسلم ، صحیح ، ج 8 ، ص 11 .

5. مجلسی ، بحارالانوار ، ج 70 ، ص 248 ، به نقل از محمّد بن محمّد شعیری ، جامع الاخبار ، ص 117 .

 

سرّحقّ